ભારતના શહેરોમાં નગરપાલિકાઓને તેમના પાટલાં અને નિકાશ વ્યવસ્થાઓને સુધારવા માટે ઘણી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. આર્થિક વિકાસમાં નગરપાલિકાઓની ભૂમિકા મહત્વપૂર્ણ છે, પરંતુ તેઓ આર્થિક સંકટમાં છે. આરબીઆઈના અહેવાલ મુજબ, નગરપાલિકાઓના મિલકત કરના આવકનો સ્તર GDPના 0.12 ટકા જેટલો ઓછો છે, જે તેમને રાજ્ય અને કેન્દ્રની સરકારો પર આધારિત બનાવે છે.

આ અહેવાલમાં જણાવ્યું છે કે, નગરપાલિકાઓની આવક 2023-24માં GDPના 0.6 ટકા છે, જે રાજ્ય અને કેન્દ્ર સરકારોની આવકની તુલનામાં ખૂબ જ ઓછું છે. રાજ્ય સરકારોનું આવક GDPના 14.6 ટકા અને કેન્દ્ર સરકારનું GDPના 9.2 ટકા છે. આથી, નગરપાલિકાઓને વધુ સ્વાયત્તતા અને સક્ષમતા માટે તેમના પોતાના આવક સ્ત્રોતોને વધારવાની જરૂર છે.

આ માટે, નગરપાલિકાઓએ કર સુધારાઓ, વપરાશકર્તા ચાર્જોના સમન્વય અને સંગ્રહણ પ્રક્રિયાઓને મજબૂત બનાવવાની જરૂર છે. આરબીઆઈના અહેવાલમાં જણાવ્યું છે કે, નગરપાલિકાઓએ સરકાર પર વધુ આધાર રાખવો નહીં જોઈએ, કારણ કે તે તેમની આર્થિક સ્વાયત્તતા અને લાંબા ગાળાના પ્રોજેક્ટ્સની યોજનામાં મર્યાદા લાવી શકે છે.

2020-21માં નગરપાલિકાઓની આવક ઘટી ગઈ હતી, પરંતુ 2021-22માં તે 22.5 ટકા વધીને 2022-23માં 3.7 ટકા સુધી ઘટી ગઈ. 2023-24માં 20.1 ટકા વધારાની ભવિષ્યવાણી કરવામાં આવી છે. નગરપાલિકાઓની આવકમાં તીવ્રતા જોવા મળે છે, જેમાં ટોચની 10 નગરપાલિકાઓ કુલ આવકના 58 ટકા કરતાં વધુનું પ્રમાણ ધરાવે છે.

આ અહેવાલમાં નગરપાલિકાઓની આવકના મુખ્ય સ્ત્રોતો વિશે પણ ચર્ચા કરવામાં આવી છે. મિલકત કર, પાણી કર, વીજળી કર અને અન્ય સ્થાનિક કરો આમાં સામેલ છે. મિલકત કર 16 ટકા કરતાં વધુ આવકમાં અને 60 ટકા કરતાં વધુ પોતાની કર આવકમાં છે.

આ ઉપરાંત, GIS આધારિત મિલકત કર નકશો અને ડિજિટલ પ્લેટફોર્મના ઉપયોગથી આવકમાં સુધારો કરી શકાય છે. નગરપાલિકાઓએ વપરાશકર્તા ચાર્જોમાં સમયાંતરે સુધારો કરીને તેમના નોન-ટેક્સ આવકને વધારવાની જરૂર છે.

આ અહેવાલમાં વધુમાં વધુ સંગ્રહણ પ્રક્રિયાઓમાં સુધારો લાવવાની ભલામણ કરવામાં આવી છે, જે નગરપાલિકાઓની કામગીરીને મજબૂત બનાવે છે. નગરપાલિકાઓએ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને કાર્યક્ષમતા વધારવી જોઈએ અને જાહેર સંચાર અભિગમો દ્વારા વપરાશકર્તા ચાર્જો અને ફીનું સંગ્રહણ વધારવું જોઈએ.

આ અહેવાલમાં કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોના નગરપાલિકાઓને આપવામાં આવતી સહાય અંગે માહિતી આપવામાં આવી છે. 2022-23માં કેન્દ્ર સરકારની સહાય 24.9 ટકા અને રાજ્ય સરકારની 20.4 ટકા વધારાની નોંધાઈ છે.

આ અહેવાલમાં નગરપાલિકાઓની આર્થિક સ્વાયત્તતા વધારવા માટે રાજ્ય-વિશિષ્ટ વ્યૂહરચનાઓની જરૂરિયાત અંગે પણ ચર્ચા કરવામાં આવી છે. નગરપાલિકાઓને યોગ્ય અને સમયસર સહાય મળવી જોઈએ જેથી તેઓ તેમના કાર્યાત્મક ફરજોને અસરકારક રીતે પૂર્ણ કરી શકે.

આ ઉપરાંત, નગરપાલિકાઓને તેમના ખર્ચને મર્યાદિત કરવા માટે ડિજિટલાઇઝેશન અને પ્રક્રિયા આપમેળે કરવાની જરૂર છે, જેથી વધુ મૂડી ખર્ચ માટે સંસાધનો ઉપલબ્ધ થઈ શકે.

સરકારી ભાગીદારી (PPP) મોડલનો ઉપયોગ કરીને નગરપાલિકાઓને જાહેર અને ખાનગી ક્ષેત્રના રોકાણકારોને આકર્ષિત કરવા માટે અવસર મળવા જોઈએ, ખાસ કરીને શહેરી પરિવહન, કચરો વ્યવસ્થાપન અને નવિનીકરણ ઊર્જાના ક્ષેત્રોમાં.

આ અહેવાલમાં નગરપાલિકાઓને નાણાંકીય સાધનોના વિવિધ સ્ત્રોતોને અન્વેષણ કરવાની ભલામણ કરવામાં આવી છે, જેમ કે નગર બોન્ડ્સ, જે તેમને તેમના નાણાંકીય સ્ત્રોતોને વિસ્તૃત કરવામાં મદદ કરશે.